زهره رزمی آذر/،بیست و سوم تیر هر سال، تقویم ما را به یاد زنی می‌اندازد که جهان علم را بی‌صدا جابه‌جا کرد. یادداشت امسال را برای سالگرد درگذشت مریم میرزاخانی می‌نویسم؛ زنی زاده ایران‌زمین که نه تنها یکی از بزرگ‌ترین نوابغ قرن بیست و یکم بود، بلکه سندی زنده از ظرفیت زن ایرانی در مقیاس جهانی شد.

دخترِ متولد ۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۶ در تهران، چند دهه بعد نامش را در بلندترین نقطه ریاضیات جهان ثبت کرد؛ جایی که مدال فیلدز تنها برای ذهن‌هایی کنار گذاشته می‌شود که آینده علم را جابه‌جا کنند. میرزاخانی نخستین زن و نخستین ایرانی این افتخار بود؛ اما فراتر از عنوان‌ها، او الگویی شد برای جوانانی که معنای پیشرفت را نه در هیاهو، بلکه در عمق می‌جویند.

در تاریخ ایران زنانی همچون میرزاخانی داشته‌ایم؛ زنانی که افتخار را برای وطن به جهان برده‌اند. با این حال، دنیای امروز تصویری دیگر می‌سازد؛ جهانی که می‌کوشد زن غربی را معیار نهایی پیشرفت معرفی کند. اما زن ایرانی، با ریشه و اصالت خود، می‌تواند الگوی همان جهان باشد؛ الگویی از جنس سکوت، عمق و کار واقعی.

میرزاخانی نه محصول نظام آموزشی غرب بود و نه از روایت زن مصرفی مدرن پیروی می‌کرد. او برآمده از لایه‌های فرهنگی ایران بود؛ جایی که زن در آن معنای پشتکار، دقت و تفکر است، نه ابزار دیده شدن. آرامش شرقی‌اش، تربیت ایرانی‌اش و نگاه ژرفش به ریاضیات، چیزی را احیا کرد که غرب مدت‌هاست از دست داده است؛ اینکه زن می‌تواند بدون نمایش، جهان را تغییر دهد.

مشکل غرب در فهم چهره‌هایی چون میرزاخانی، ناتوانی در دیدن پشتوانه تمدنی آنهاست. رسانه‌های غربی ترجیح می‌دهند نبوغ او را به مهاجرت یا محیط علمی غرب نسبت دهند. اما حقیقت این است که ریشه‌های فکری او پیش از هر چیز در خانواده فرهنگی‌اش، در مدرسه‌ای که برای فکر احترام قائل بود و در جامعه‌ای شکل گرفت که زن را مرکز تربیت و معناسازی می‌داند.

در حالی که رسانه غربی زن را در نقش بازیگر صحنه نمایش معرفی می‌کند، تمدن ایرانی زن را در نقش سازنده فرهنگ، اندیشه و آینده نشان می‌دهد. از همین‌جاست که میرزاخانی نه یک استثنا، که ادامه طبیعی مسیر زن ایرانی است؛ زنی که برای اثرگذاری نیازی به جنگیدن برای دیده شدن ندارد، بلکه در میدان واقعی علم و اخلاق می‌درخشد.

بازخوانی چهره‌هایی مانند میرزاخانی امروز ضروری‌تر از همیشه است؛ نه به عنوان نابغه‌ای که جهان تحسینش کرد، بلکه به عنوان نماد زنی آرام، ژرف و ریشه‌دار که با تفکر جهان را تغییر می‌دهد، نه با نمایش. اگر غرب همچنان زن را با قاب رسانه می‌سنجد، تمدن ایرانی نشان می‌دهد که سنجش واقعی در میدان اندیشه و آینده‌سازی است.

جوایز دریافت شده مریم میرزاخانی

گرچه مریم میرزاخانی زود از جهان ما رفت، اما روشنایی راهی که گشود همچنان در دل هزاران دختر و زن جوان ایرانی و جهان می‌تابد؛ نوری که آنان را به جرأتِ قدم‌گذاشتن در مسیر ریاضیات و علوم فرا می‌خواند و یادآور می‌شود میراث حقیقی انسان در اندیشه‌ای است که ادامه می‌یابد، نه در عمری که پایان می‌گیرد.