وحید ملیحی دکتری تخصصی رشته شهرسازی و مدرس دانشگاه در گفتگو با خبرنگار تارا نیوز با اشاره به شرایط ایجاد شده شیوع ویروس کرونا درجهان و تاثیرات آن در زندگی شهر نشیی گفت: در طول تاریخ، شهر و شهرنشینی، همه گیری ها نظم، روابط و شکل شهرها را تغییر داده اند؛ ازتراکم زدایی و فرم های متفاوت شهری تا روابط، کاربری ها و فعالیت های جدید در جامعه، که امروز با بروز و ظهور ویروس کوید- ۱۹ شاهد آثار بطئی این تحولات و تغییرات هستیم.

وی افزود: شاهکار مهندسی «جوزف بازلجت » در طراحی و ساخت فاضلاب لندن در دهه ۱۸۵۰ نمونه ای از طرح ها و برنامه های پسابحرانی است که بعد از مرگ بالغ بر ۱۰ هزارنفر از مردم لندن در اثر بیماری های عفونی همچون سل و حصبه اجرا گردید.خیلی پیش تر فاجعه طاعون شهر آتن در سال ۴۳۰ قبل از میلاد که تغییرات عمیق و اساسی در قوانین و فرهنگ شهر پدید آورد.

این مدرس دانشگاه با اشاره به اینکه مرگ سیاه در قرون وسطی که توازن قدرت طبقاتی در جوامع اروپایی را دگرگون ساخت، افزود: طغیان های ابولا، سارس، مرس، آنفلوآنزای مرغی و خوکی و … که هر یک به نوبه خود، تغییرات و دگرگونی هایی در فرایندها، تعاملات و به طور کلی شیوه زندگی بشریبه ویژه در کلان شهرها به همراه داشتند.

وی ادامه داد: پیدایش کوید- ۱۹ ، جهانِ امنِ ما را به اندازه خانه هایمان کوچک و محدود نموده و باعث  ایجاد تغییرات اساسی در شیوه حرکت، کار،ارتباطات اجتماعی و تفکر پیرامون شهرها شده است؛ چرا که شهرهای ما برای زندگی مقابله ای با بیماری های همه گیر طراحی نشده اند، بلکه ساخت وتوسعه شهرها، دقیقاً بر مبنای عکس این موضوع پی ریزی شده است؛ شهرها مکان هایی برای اسکان همگانی، کار و آمدوشد همگانی، گشت و گذار مسافرت، تفریح، خوردن، آشامیدن و قدم زدن کنار و همراه دیگران طراحی شده اند؛ به عبارت دیگر، شهر، کانون تمرکز جمعیت با زمینه، منابع وامکانات اشتراکی یا به طور کلی حیات اشتراکی است.

ملیحی با بیان اینکه با مروری ساده بر ماهیت ویروس کوید- ۱۹ و الگوی شیوع و انتقال آن در جوامع میتوان دریافت که عامل نقش بسزایی « تراکم » در گسترش و نفوذ این جریان نامرئی داشته است،افزود: به طوری که کنترل این عامل، به مهمترین توصیه و راهکار نهادها و سازمان های بهداشتی درسراسر جهان تبدیل شده است تا از انتقال زنجیره ای و سریع عفونت جلوگیری گردد. شاید اینجا است که می توان به علل و دلایل دغدغه ها ونگرانی های صاحبنظران و پژوهشگرانی که متناوباً بر تراکم زدایی و مسائل ناشی از آن در شهرها تأکید داشتند، پی برد.

وی در ادامه گفت: تراکم و ازدحام به ویژه در مورد جریان نامرئی کوید- ۱۹ ، فرکانس انتقال را افزایش میدهد و این جزو همان پیامدهایی است که صاحبنظران این امر، سالها است از بروز و وقوع آن می ترسیدند و به انحاء مختلف آن را نهیب می زدند. اما تراکم همیشه عامل بدی نیست، مانند شهرهای متراکم تر که از نظر اقتصادی، کارآمدتر و مطلوب تر هستند. بنابراین میتوان تراکم را عاملی مؤثر قلمداد نمود که با کنترل آن (کاهش یا افزایش) قادر خواهیم بود اهداف و نتایج موردنظر را محقق نماییم.

ملیحی خاطرنشان کرد: با پدیدار شدن ویروس کوید- ۱۹ به نظر می رسد با مجموعه ای از مفاهیم و عواملی مواجه شده ایم. شرایط به وجود « متناقض » آمده از این بحران، همزمان و توأمان، کمدی و تراژدی هستند. از یک سو محصول تفکرات و برنامه های سالیان متمادی شهرنشینان را بدون وجودی مرئی، به طنز گرفته و از سوی دیگر بر بار تلاش ها، مقاومت ها و مجاهدت های انسان برای تأمین رفاه، آسایش و کیفیت زندگی افزوده است.

وی بیان داشت: تنها چندماه پیش، حمل و نقل عمومی در رأس غالب راهکارها و محصولات پیشنهادی برای حل مسئله جابجایی و ترافیک درشهرهای جهان بود؛ امروز اما شاهد نفی کاربرد این وسایل از سوی دستاندرکاران و مردم هستیم؛ وسایل حمل و نقل عمومی که راهکاری بر مشکلات موجود بودند، حالا خود به عنوان عوامل و وسایل بروز مشکل مطرح اند، زیرا که فرکانس و زنجیره انتقال ویروس و عفونت را گسترش می دهند.

این محقق شهرسازی ارتباطات، تعاملات و فعالیت های عمومی و اجتماعی به عنوان نبض حیاتی شهرنشینی که در فضاهای شهری به مثابه قلب تپنده شهر دانست و گفت: با ظهور کوید- ۱۹ ، حالا خود بخشی از مسئله گشته اند. دیدن فضاهای شهری تهی از جمعیت و متروک گونه که گویی جهان به پایان رسیده و صحنه هایی که فقط در فیلم های تخیلی آخرالزمانی قابل دیدن بودند، عمق این بحران را نشان می داد و شاید در طول تاریخ چنین صحنه هایی هرگز نبوده و یا به ندرت رخ داده باشد. عرصه ها و فضاهایی که مملو از حضور مردم و جمعیت مشتاق، فروشندگان غذاها ونوشیدنی های خیابانی، دستفروشان، هنرمندان و رویدادهای گوناگون بود، اکنون بخاطر تسریع انتقال و شیوع ویروس، در تناقض با سلامتی و حیات مردم است.

وی اضافه کرد: نمونه ای دیگر، استفاده از خودروی شخصی که کاربرد آن غالباً در ادبیات و مباحث شهری مورد انتقاد و نکوهش قرار می گرفت و بنا براذعان محققان منشأ بسیاری ازآلودگی های محیط زیست و مشکلات ترافیکی و اجتماعی است، اکنون به عنوان یک راهکار و راه حل مطرح شده است تا بدین وسیله از اختلاط اجتماعی که احتمال شیوع ویروس و سرعت انتقال آن را افزایش می دهد، جلوگیری شود.

ملیحی در ادامه گفت:از دگر سوی، هزینه های ناشی از این بحران و مقابله تا کنترل و رفع نهایی آن، مستلزم صرف هزینه سنگین هنگفتی است که افزایش درآمدها، تولید، خدمات و فعالیت های اقتصادی را طلب می کند؛ در حالی که شاهد شرایط متناقضی از این موضوع در جوامع هستیم وشهرها با مشکلات عمده و اساسی در خصوص درآمدها و عواید اقتصادی مواجه اند که نه تنها شامل حال مردم بوده بلکه معضلی اساسی برای مدیریت و حکمروایی شهرها است. بسیاری از مشاغل (جز در مواردی همچون سوپرمارکت ها، داروخانه ها، عطاری ها، لوازم بهداشتی و …)، رونق خود را از دست داده و یا به مرز تعطیلی رسیده اند؛ برخی از مشاغل (همچون مراکز پذیرایی و گردشگری) به طور کامل تعطیل شده و صاحبان این مشاغل با مشکلات عدیده امرار معاش دست و پنجه نرم می کنند. به عقیده برخی محققان، بیش از دهها میلیون شغل در زمینه های مختلف تحت تأثیر این ویروس، تعلیق یا کاملاً از بین رفته اند.

این مدرس دانشگاه با بیان اینکه در چنین شرایطی، مدیریت شهری با کمبود عوارض، مالیات و سایر درآمدهای خود مواجه بوده که در تناقض با طرح ها، برنامه ها و اقدامات مراقبتی و مقابله ای است که مستلزم صرف هزینه و سرمایه گذاری است، افزود: هرچند که هزینه های ناشی از بحران همه گیری کوید- ۱۹ صرفاً از نظر اقتصادی قابل اندازه گیری و سنجش نیست، چرا که این بحران پیامدهای مخربی روی عوامل غیراقتصادی همچون از دست دادن عزیزان، کاهش چشمگیر امید به زندگی، تبعات روحی و روانی بحران بر افراد و جامعه، نزول شدید ارتباطات اجتماعی و … داشته که برخی از آنها غیرقابل جبران هستند.

وی ادامه داد: فارغ از عواقب و پیامدهای ویروس کوید- ۱۹ و مشکلات و مصائبی که پدید آورده، به نظر می رسد در فضایی پارادوکسیکال محصورشده ایم. به ویژه برنامه ریزان، طراحان و مدیران شهری با مجموعه ای از عوامل متناقض روبرو هستند و تفکرات، راهکارها و محصولاتی که تا دیروز برای برنامه ریزی، طراحی و مدیریت شهری به مددشان می آمد، امروز نه تنها گره ای از کارها نمی گشاید که خود، به بخشی از مسئله تبدیل شده است. قرن بیست و یکم تاکنون سارس، مرس، ابولا، آنفلوآنزای خوکی، آنفلوآنزای مرغی و کوید- ۱۹ را به خود دیده است؛ آیا ما وارد عصر بیماری های همه گیرشده ایم؟ اگر اینطور است چگونه می توانیم شهرهای فردا را طوری برنامه ریزی و طراحی کنیم تا فضای خارج از خانه به محدوده ای امن برای دسترسی، کار، تفریح و سایر نیازهای شهروندان باقی بماند؟

ملیحی در پایان گفت: برای پاسخ به این پرسش ها به نظر می رسد باید تفکر پیرامون شهرها تغییر یابد پیوند و همزیستی با محیط زیست،مطلوب تر و عمیق تر، طرح ها و برنامه ها با ارزیابی بهداشتی بیشتر، پیش بینی ها و آینده نگری ها جدی تر، و به سلامت و بهداشت جسمی و روانی انسان توجه معطوف تری داشت.